توسعه کلان شهرها و ناخرسندی هایش - مجله آرنا

چرا مسائلی که کلان شهرهای ایران به صورت فزاینده با آن روبه رو هستند در دور باطل سیاست های کلان ایده آلی و برنامه های اجرایی بدون نتیجه گرفتار شده است؟ آیا جز این نیست که درک درستی از مسائل پیچیده شهر و فهم عمیقی نسبت به مسائل آن وجود ندارد!

خلأ نگرش به شهر به عنوان یک سیستم پیچیده و درهم تنیدگی مسائل شهری با عوامل سیاسی، مالی، اجتماعی و محیط زیستی با موضوع رفتار انسانی، گریبانگیر کلان شهرهای کشور شده است. این ساده انگاری مسائل شهری بدون توجه به همگرایی ریشه ای عوامل آن، همچنان که در روینمودهای نظری جریان دارد در حیطه برنامه های اجرایی نیز بسیار شدیدتر به پیش می رود و تمامی سازمان های درگیر در حل چالش های به وجود آمده کلان شهرها در چرخه باطل لیست کردن مسائل و آنالیز ساده انگارانه و شعارگونه آنها غوطه ورند. سوالی که فکر هر دغدغه مند مسائل شهری و شهروندان را به خود مشغول می نماید، چرایی نپرداختن به چیستی شهر و ریشه یابی مسائل با توجه به پیچیدگی سیستم شهری و فقدان بازبینی و ابطال سیاست های نامناسب گذشته و تدوین سیاست ها و راهبردهای نتیجه محور نو با مسائل اکنون و پیش رو است. درک کلان شهرها در چارچوب فهم تاریخ مند نسبت به مسائل آن که منعکس نماینده شبکه ای از عوامل پیچیده است، ایجاب می نماید: ابتدا ماهیت شهر، پدیده های شهری و همه روابط علّی و معلولی آن را که تاثیر متقابلی برهم دارند، شناسایی کرد و در پی آن در راستای حل مسائل به صورت پایدار گام برداشت. صرف تاکید بر قطعیت ها در دنیای بدون قطعیت، آزمون و خطا شدن سیاست ها و راهبردهای ایده آل گرایانه و اجرای آنها در قالب برنامه های اقدامی عملیاتی بدون نتیجه برای نظام مدیریت شهری کشور دستاورد دیگری نداشته است.

آسیب های اجتماعی به مثابه پدیده نو در کلان شهرها که معلول شرایط مالی و بعلاوه مهاجرت به کلان شهر ها در پی نبود برنامه های آمایش سرزمینی یا عدم اجرای آن است، منجربه ابرچالش های شهری و درگیر شدن بسیاری از سازمان ها و نهادها به صورت مستقیم و غیر مستقیم در آن شده است که بیشتر قریب به اتفاق آنها با پدیده های آسیب های اجتماعی مقابله به معلول می نمایند تا اینکه به دلیل ها و ریشه های در هم تنیده در مسائل مالی، اجتماعی و فرهنگی آن بپردازند. مسائلی از قبیل بچه ها کار، زنان سرپرست خانوار، معتادان متجاهر، دستفروشان شهری، عدم مشارکت شهروندان در مسائل مدیریت شهری و... از این دست هستند. در مسائلی دیگری همانند آلودگی هوا نیز نزدیک به هفده سازمان و نهاد با وظایف و اختیارات متفاوت در جهت حل مساله آلودگی هوا تصمیم گیری و برنامه های اجرایی دارند و همین ویژگی نیز برای مسائلی همانند ترافیک صادق است. مخاطرات طبیعی شهری، کمبود منابع آب شهری و... از جمله مسائل و مشکلاتی است که همانند مسائل ذکر شده به طور روز افزون کلان شهرها را به سمت بن بست مدیریت شهری و سیستم برنامه ریزی بی نتیجه سوق می دهد. چند وجهی بودن این مسائل و تاثیرگذاری و تاثیرپذیری آن بر ابعاد مالی، اجتماعی و فرهنگی در نظام همگرایی ریشه ای مشهود است. در روی دیگر سکه، هدفی که امروز در محافل حوزه مدیریت شهری برای حل چالش های کلانشهرها مطرح می گردد و نوید امید می دهد، تصویب لایحه قانونی مدیریت شهری یکپارچه در نظام مدیریت شهری کشور است؛ درحالی که در زمینه هایی همانند قانون هوای پاک، مصوبه سال1396 مجلس شورای اسلامی که اختیارت گسترده ای به سازمان حفاظت محیط زیست کشور در اجرای این قانون داده عملا ابتر و بی نتیجه مانده است و در بین حقوقدانان این سرزمین به عنوان قانون به ظاهر معتبر که در باطن کارآیی چندانی ندارد شناخته می گردد و هرسال شاهد تشدید مساله در این بحران شهری و محیط زیستی هستیم و با توجه به عدم ریشه یابی درست مساله در بحران های شهری می توان چنین سرنوشتی را برای لایحه مدیریت یکپارچه شهری و دیگر لوایحی همانند لایحه درآمدهای پایدار شهرداری ها و دهیاری ها که مدیریت شهری به آنها امید بسته است، متصور شد. از این رو آنچه به صورت تجربه تاریخی یا پراکنش جغرافیایی کلان شهرها در گستره جهانی استنباط می گردد، با وجود تصویب چنین قوانینی، همچنان با این مسائل و چالش ها مواجهند که نخبگان و متخصصان حوزه های سیاستگذاری و برنامه ریزی را برآن داشته تا بر این حقیقت اعتراف نمایند که شکل گیری گفتمان شناخت درست و ریشه یابی چالش ها و مسائل کلان شهرها، اساس و شرط لازم بر حل آن است. پرسشی که در چارچوب شناخت ریشه ای و فلسفی کلان شهرها و بعلاوه دیگر شهرهای کشور به فکر متبادر می گردد، چرایی عدم الگوی مناسب توسعه شهری است، که از علائم آن می توان به بی نظمی در یک شیوه فراوری تعیین و منسجم اشاره نمود که فلسفه وجودی شهرها در چارچوب سیاست مالی پایدار منطبق بر مزیت ها و پتانسیل های محیطی و ملی در ابعاد مالی، سیاسی، فرهنگی و طبیعی تعیینی شکل نگرفته یا به عبارتی در جریان توسعه بی رویه شهرها نقش ماهیتی منتج از تکامل تاریخی خود را فراموش نموده است.

کلان شهر تهران باتوجه به اینکه الگوی سایر کلان شهرهای کشور و پیش گام در توسعه شهری است، به عنوان مرکز اداری - حکومتی و تجاری، عبور از ارتباط ارگانیک مالی، اجتماعی و فرهنگی و سیاسی آن با منطقه ها پیرامون مورد نقد واقع می شد که چرا گریبانگیر شرایط متاثر از ورود و گردش کالا و سرمایه خارجی شده، اکنون در محاقی عمیق تر در جریان چرخه باطل به ظاهر توسعه ای گرفتار شده که می توان از آن به عنوان سرطان توسعه مدیریت شهری یاد کرد که مصداق شاخص آن شکل گیری اقتصاد مسکن به عنوان موتور محرک اقتصاد شهری است که آن چنان در این هدف گرفتار شده که بازگشت به نقش توسعه ای شهر تهران با توجه به ماهیت ذاتی خود عملا غیر ممکن شده است.

آنچه محور رشد کلان شهر تهران و دیگر کلان شهرهای کشور قرار گرفته است نه سیاستگذاری ها و برنامه ریزی های منطبق بر الگوی توسعه برآمده از سنت فکری برنامه ای خاص یا جریانات تفکری عقلانیت محور بلکه منافع گروه های قدرتمند، رانت های شهری، سوداگری زمین وایجاد سازمان فضایی و روابط اجتماعی متاثر از توزیع فضایی نابرابر در کلیه ابعاد و بازفراوری آن.شرایطی که تداوم شرایط شهرنشینی مرکز پیرامون را همچنان در پی خواهد داشت. پایان، برای دستیابی به فهمی درست از مفهوم و ماهیت شهر، نخست باید از حیث هستی شناختی در آن بازاندیشی نموده تا نسبت به کلیت و تمامیت شهر در فضای وجودی آن بینشی ژرف به دست آوریم و از این رهگذر به دانایی و خردی که در شهر نهفته و باید منطبق با واقعیت کلان شهرها باشد، دست یابیم. متمرکز شدن به جنبه ای از موضوعات خاص بدون موضوع کل نگر و دیدگاه سیستمی به شهر، نتیجه ای جز گمراه شدن در هزارتوی مسائل ندارد و به این قرار، نمی توان با رویکرد ساده انگارانه، جزئی نگری و جزم اندیشانه مدعی حل و فصل مسائل شهری شد.

*پژوهشگر حوزه سیاستگذاری و برنامه ریزی شهری

منبع :دنیای اقتصاد