شرایط اقتصادی ایران اوایل دوران قاجار چگونه بود؟ - مجله آرنا

زهرا علی اکبری: برآوردهای تاریخی اجرا شده نشان می دهد قران ایران در اوایل سلطنت قاجار چنان قدرتمند بود که برای ایرانی امروز، جای شگفتی دارد.

هر چند قران ایران در این دوران از شکوه دوران صفویه فاصله گرفته بود و در هنگامه آشوب محمود افغان، پس از سقوط شاه سلطان حسین، با کاهش ارزش روبرو شده بود اما بررسی ها نشان می دهد همچنان تامین مایحتاج زندگی برای کارگران ساده که جمعیت کثیر ایرانی ها را تشکیل می داد، ساده بود.

به عبارت دیگر به دلیل عدم توسعه تشکیلات دولتی، شغل در اقتصاد آن روز ایران محدود بود، اغلب کارگران روزمزد زندگی می گذراندند و از این زاویه می توان ایران را کشوری با ساختار اقتصادی کوتاه مدت و فاقد برنامه ریزی بلند مدت نامید. قاجاریه نام دودمانی است که از حدود سال 1174 تا 1304 هجری شمسی بر ایران به مدت 130 سال فرمان راندند. بنیانگذار این سلسله آقامحمدخان قاجار است. وی ابتدا در ساری تاج گذاری کرد و سپس تهران را به عنوان مرکز انتخاب کرد. آمار ارائه شده این دوره زمانی یعنی در حدود 224 سال پیش را دربر می گیرد.

قیمت ها در این دوره زمانی چقدر است؟

در این دوره یک خروار گندم یعنی یک من یا 300 کیلوگرم حداکثر 2.5 قران یا 2500 دینار قیمت داشته است. یک خروار نخود و لوبیا به ترتیب حداکثر 3 تا 4 قران قیمت داشت.

قیمت یک خروار برنج نیز به 7.5 قران می رسید و هر چند قیمت ها در سراسر ایران یکی نبود و در هر شهری به فراخور تولیدات کشاورزی آن شهر، قیمت ها تغییر می کرد اما بررسی نشان می دهد برنج جزو اقلام گران قیمت سفره ایرانی بوده است چرا که حمل و نقل برنج به دیگر شهرهای ایران از شمال سخت بود و شاید از این رو بود که کشت برنج در استان هایی مانند اصفهان و خوزستان و ... نیز صورت می گرفت.

بررسی ها نشان می دهد میوه نیز در بازار آن روز ایران قیمتی میانه داشته است. واحد محاسبه وزن ها در ایران آن روز یک من یا سه کیلوگرم بوده است.

قیمت یک من یا سه کیلوگرم انگور درجه یک حداکثر 75 دینار، خربزه درجه یک 25 دینار و هندوانه 20 دینار بوده است. واحد فروش گردو اما با دیگر اقلام فرق می کرد. هر هزار گردو 200 دینار قیمت داشت. قیمت 3 کیلوگرم بادام نیز 150 دینار بود. در عین حال بهای یک من گیلاس و آلبالو نیز به ترتیب 50 و 25 دینار بود.

قیمت چهارپایان

قیمت یک راس اسب خوب در این دوره زمانی یعنی اواخر دوره زندیه و اوایل دوره قاجاریه در ایران 20 تومان بود. به این ترتیب اسب تنها مختص سرمایه داران ایرانی بود و کمتر خانوار معمولی توانایی خرید یک اسب را داشتند. فاصله قیمتی اسب خوب با خر بارکش نشان دهنده اهمیت قیمت اسب در این دوره است. هر خر بارکش حدود 3 قران قیمت داشته است. به این ترتیب با مزد حدود 10 روز یک کارگر ساده امکان خرید یک خر فراهم می شد. قیمت گوسفند نر فربه 500 دینار یا نیم قران، استر خوب 10 تومان و گاو آب کش 10 قران بوده است.

در کتاب کوچه نوشته مجید پورشافعی تاکید شده است تورم در دوره فرمانروایی کریم خان زند به کندی افزایش می یافت از این رو این قیمت ها بر آن دوره زمانی نیز قابل تطبیق است.

اقشار و گروه های اجتماعی

در این دوره زمانی اقشار و گروه های اجتماعی به گستردگی امروز نبودند، از حکومتیان و ملازمان دستگاه حکومتی و دیوانیان اهل حرف و پیشه و هنر، عمده ترین دسته های اجتماعی ایران آن روز بودند.

در آن دوره یک فرماندار یا حاکم آن روزگار، سالانه یکصد تومان بود. هر تومان برابر با 10 قران بود اما کارگر ساده آن روز، یعنی کسی که کمترین دستمزد را می گرفت و روزانه حدود 300 دینار درآمد داشت، می توانست از پس تامین هزینه زندگی خود در صورت کار کردن بر می آمد.

در این دوره خرید 3 کیلوگرم گندم(25 دینار)، یک کیلوگرم عدس(10 دینار)، یک کیلوگرم نخود(10 دینار)، یک کیلوگرم برنج(25 دینار)، یک کیلوگرم گوشت گوسفندی (26 دینار)، یک کیلوگرم روغن چراغ(33 دینار)، 6 کیلوگرم خربزه(25 دینار)، یک کیلوگرم ماست(7 دینار)، یک کیلوگرم پیاز(2.5 دینار) و یک کیلوگرم سبزی خوردن(8 دینار) با 180 دینار امکان پذیر بود. بر این اساس امکان پس انداز 120 دینار از حقوق روزانه کارگر ساده فراهم بود نکته اما این بود که یافتن کار، در روزگار آن روز کار چندان ساده ای نبود. کار کردن فاصله فقر و زندگی میانه برای ساکنان ایران آن روز تلقی می شد.

اقتصاد ایران در دوره قاجار همچون عصر پیش از آن بر پایه زراعت و زمین داری و دامداری پایدار بود اما به تدریج در این دوران نشانه های تغییر در عرصه اقتصاد و سیاست ایران آشکار شد.

منبع: خبر آنلاین