خوشا نی نامه ای دیگر سرودن - مجله آرنا

آیین های این دوماه، قرن هاست جای ویژه ای در فرهنگ مردم کشورمان دارند و اصلاً واقعه عاشورا این دوماه را حال و هوایی دیگر بخشیده است. گویی قیصر امین پور، از زبان دلِ این مردم سروده است، آن جا که می گوید: خوشا از دل نمِ اشکی فشاندن/ به آبی آتش دل را نشاندن/ خوشا زان عشق بازان یاد کردن/ زبان را زخمه فریادکردن/ خوشا از نی خوشا از سر سرودن/ خوشا نی نامه ای دیگر سرودن/ نوای نی نوایی آتشین است/ بگو از سر بگیرد، دل نشین است

نوای نی در جان مردم، شعله ها برمی افروزد؛ چنان که انگار انبوهِ مردم به یاد حسین ع، نی نامه های خود را می سرایند. گروهی با شعر و داستان، بعضی ها با سینه زنی، دسته ای با نذرها و خدمت به مردم، بسیاری با زیارت و بعضی... هریک به زبانی و روشی این واقعه را زنده نگه می دارند. در هرمنطقه و گاه هرشهر و روستای کشورمان نیز، مردم متناسب با ویژگی های منطقه شان، در این دوماه مراسم و فعالیت هایی را تدارک می بینند. البته با گذشت زمان در بسیاری از نقاط، مراسم ماه های محرم و صفر شبیه هم شده اند، اما هنوز هم در بعضی مناطق و شهرها و روستاها مراسم عاشورا و اربعین حسینی ع به شکل خاص آن منطقه برگزار می گردد. در آستانه اربعین حسینی ع، با یاری چند هم وطن، نگاهی می اندازیم به آداب و رسوم مرتبط به قیام امام حسین ع در دوماه محرم وصفر، در بعضی نقاط کشور.

• 500 سال تعزیهخوانی

برغان، حسینیهی اعظم- البرز

مردم برغان، از میان مراسم گوناگون محرم و صفر، بیش تر به تعزیه خوانی اهمیت می دهند. حسینیه اعظم برغان مرکز مراسم این دو ماه است و معمولاً در دهه اول ماه محرم، گروه های مطرح کشور در آن جا به اجرای تعزیه می پردازند. این حسینیه بیش از 500 سال قدمت دارد و ظاهراً در دوره صفویه تأسیس شده است. هرسال علاوه بر اهالی برقان، عزادارانی از دیگر نقاط کشور و گاه بازدیدنمایندگان خارجی هم میهمان مردم این منطقه، مراسم تعزیه خوانی و حسینیه قدیمی آن ها هستند. بنای حسینیه ، دوم بهمن 1382 و تعزیه خوانی این حسینیه، 23 خرداد 1391 به ثبت ملی رسیده است.

• عزاداری نشسته

بشاگرد(سردشت)- هرمزگان

در شهرستان بشاگرد، هرهیئت عزاداری (از هیئت های شهرها و روستاها) یک حسینیه و سقاخانه دارد. هرحسینیه هم یک بانی دارد که آن جا را اداره می نماید. معمولاً اداره حسینیه دست یک خانواده است و موروثی نسل به نسل منتقل می گردد. هرحسینیه یک عَلَم هم دارد و فرد مشخصی علم دار است و علم را حمل می نماید.

در طول سال علم در سقاخانه می ماند و فقط بعد از ظهر روز ششم که شب هفتم محرم می گردد و منسوب به حضرت ابوالفضل ع است، علم را از سقاخانه بیرون می آورند و تا شب عاشورا هیئت و علم را به حسینیه های دیگر شهرها و روستاها می برند و آن جا عزاداری می نمایند. تعدادی از ذاکران همراه هیئت می روند و تعدادی هم می مانند تا از هیئت های دیگر که هم زمان به آن جا می آیند، پذیرایی نمایند. یک هیئت نمی تواند دوسال پشت سر هم به یک مکان برود، مگر این که علم آن هیئت به حسینیه آن ها بیاید. البته شب عاشورا، علم باید حتماً به هیئت خودش برسد.

علم، چوبی گرد و صاف 200 تا250 سانتی متری است که پارچه های مرغوب و متبرک از بقاع متبرکه به دورش آویزان می گردد و بالای چوب نماد پنجه دست، بسته می گردد.

این علم بین مردم احترام زیادی دارد و بعد از سیزدهم ماه محرم، طی مراسم خاصی، فقط به دست بانی حسینیه و علم دار به داخل سقاخانه برده می گردد.

• سینهزنیِ سهسنگ

بهبهان- خوزستان

ویژگی شاخص عزاداری ماه های محرم و صفر در بهبهان، سینه زنی مخصوص مردم آن جاست که به اسم سه سنگ ثبت ملی شده است. سینه زنی سه سنگ به این شکل اجرا می گردد که افراد، نشسته بر روی زانو یا ایستاده، سه ضرب پشت سر هم سینه می زنند. مردم این منطقه، علاوه بر نذری های مرسوم، از غذاهای محلی مانند گِوینه و آش حُره یا کارده هم نذری می دهند.

• واحد، سینهزنی جنوبیها

حاجیآباد- هرمزگان

اهالی حاجی آباد علاوه بر سینه زنی و زنجیرزنی مرسوم، سبک خاصی از سینه زنی به نام واحد دارند که در بسیاری از مناطق جنوب ایران رایج و مشهور است. در این سبک از سینه زنی، مردان دور هم حلقه می زنند و هرشخصی با دست چپ، کمر فردِ سمت چپی خود را می گیرد و با نوای نوحه خوان آغاز به سینه زنی می نمایند. در این بین، هرکسی که نذری داشته باشد، برای رواشدن حاجتش چند قدم، علم حضرت عباس ع را حرکت می دهد.

• توغگردانی و سنجزنی

دامغان و روستای اعلاء- سمنان

در دامغان از روز پنجم محرم علم های کوچکی به نام توغ اطراف خانه ها دور می زنند و اگر خانه ای روضه ای داشته باشد در آن خانه می نشینند و عزاداری می نمایند. گاهی هم یکی از اهالی به عزاداران در حد وسع خود کیک، شربت یا شیر می دهد. البته برای اربعین، حلیم بار می گذارند.

عزاداران دامغانی به سبک سینه دوره، سینه زنی می نمایند؛ یعنی هرفرد دست سمت چپ خود را بر دوش فرد کناری قرار می دهد و به شکل دایره ای سینه زنی می نمایند.

در روستای اعلاء (استان سمنان) مردم به جای سینه زنی یا زنجیرزنی، سنج زنی یا سنگ زنی می نمایند. سنج دو قطعه چوب یا سنگ به اندازه کف دست است که یک ضرب یا سه ضرب بالای سر با نوای حیدرعلی و یامظلوم حسین آن ها را به هم می کوبند. سنج زنی روستای اعلاء، سال 1388 در فهرست میراث معنوی کشور ثبت شده است.

• پذیرایی از میهمانان

فیروزکوه- تهران

مردم فیروزکوه، اعتقاد زیادی به اطعام دیگران در ایام محرم و صفر دارند. این اعتقاد چنان است که در بعضی از روستاها، در 10 روز اول ماه محرم، اجاقی در خانه ها روشن نمی گردد، زیرا مسجد یا هیئت آن روستا در طول آن 10 روز صبحانه، ناهار و شام اهالی را تدارک می بیند. علاوه بر این از هفتم ماه محرم، مردم شهر هرروز برای عزاداری به یک روستا و میهمان مردم آن روستا می شوند. مردم روستای مقصد درهای خانه های خود را برای ورود میهمانان باز می گذارند و حتی خودشان از میهمانان امام حسین ع می خواهند که وارد خانه آن ها شوند. هیچ کس در این روزها نمی تواند تعارف کند و به دلیل نداشتن آشنا به آن روستا نرود، چون تنها نکته مهم این است که در آن روزها کسی گرسنه نماند و از میهمانان امام حسین ع به بهترین شکل پذیرایی گردد.

• سقاخوانی مردم هیرمند

هیرمند- سیستان و بلوچستان

در استان سیستان و بلوچستان، هم وطنان شیعه و سنی در کنار یک دیگر زندگی می نمایند و هرکدام در ایام محرم آداب و رسوم خود را دارند.

شیعیان سیستان (که شامل چند شهر است)، در هرشهر آیینی دارند. آن ها برای نذری، بیش تر غذایی به نام غلور می پزند. غلور از بلغورگندم تهیه می گردد و درکنارش خورشی با گوشت گاو یا گوسفند پخت می گردد.

در شهر بنجار، نوعی تعزیه خوانی هم اجرا می گردد. سقاخوانی نیز اوج ارادت مردم این منطقه به حضرت اباعبدالله ع را نشان می دهد.