برجام کی قرار است آتش زده شود؟ - مجله آرنا

به گزارش گروه مالی مجله آرنا، برجام توافقی بود که در ظاهر میان ایران و کشورهای 5+1 انجام شد، اما واقعیت این است که این توافق دو طرف داشت: ایران و آمریکا. با خروج آمریکا از برجام، این توافق فلسفه وجودی خود را از دست داد و انتظار می رفت ایران نیز به این توافق پایان داده و انجام تعهدات خود را تعلیق کند اما دولتمردان تصمیم دیگری گرفتند. تحلیل دولت در ابتدا این بود که با خروج آمریکا از برجام نیز، ایران می تواند با همکاری کشورهای اروپایی، به منافع حداقلی خود از برجام دست یابد. از این رو همچنان با اروپا و وعده های سرِ خرمن آنها مماشات کرد. با این حال فرایند تحولات در این مدت نشان می دهد، ایران به تدریج از حقوق خود در برجام تنزل کرده است.

*کوتاه آمدن از حقوق کشور به بهانه حفظ برجام

پس از خروج آمریکا از برجام، کشورهای اروپایی که گمان می کردند ایران واکنش سختی در برابر اقدام آمریکا از خود نشان خواهد داد، با انتشار بیانیه ای اطمینان دادند تا زمانی که ایران به تعهدات خود در برجام پایبند باشد، با ایجاد سازوکارهایی تأثیر تحریم های آمریکا را بر روابط تجاری ایران و اروپا کاهش دهند. از مهم ترین اقدامات وعده داده شده به روزرسانی قانون مسدودسازی و ایجاد سازوکاری برای انتقال درآمدهای حاصل از فروش نفت به ایران بود.

با این وجود، به دلیل آن که برخورد ایران با این نقض عهد آشکار، بسیار کمتر از حد مورد انتظار بود، به تدریج کشورهای اروپایی نیز به این نتیجه رسیدند که ایران را می توان بدون هیچ هزینه ای در توافق نگه داشت. به عنوان نمونه، پس از آن که وعده های کشورهای اروپایی برای حفظ شرکت های اروپایی در ایران، توخالی از آب درآمد، عباس عراقچی معاون وزیر امور خارجه در مصاحبه ای در تاریخ 14 شهریور 97 گفت: تا زمانی که بتوانیم نفت خود را بفروشیم بودن در برجام برای ما منافع خود را خواهد داشت حتی اگر وعده های اروپایی ها عملیاتی نشده باشد.

اما با بازگشت تحریم های نفتی آمریکا و امتناع کشورهای اروپایی از خرید نفت ایران، به جای واکنشی تند و مقابله ای از سوی دولتمردان ایران، شاهد توجیهات عجیبی از سوی مقامات وزارت خارجه بودیم. مثلاً محمدجواد ظریف وزیر امور خارجه در مصاحبه ای در تاریخ 4 دی ماه 97 هدف برجام را امنیتی و سیاسی معرفی کرد و گفت: اصلاً این طور نیست که هدف برجام مالی باشد.

*مماشات فراوان مقامات دولتی ایران با اروپا در موضوع اینستکس

یکی دیگر از وعده های اروپا، ایجاد سازوکار تهاتری ویژه ای بود که بعدها به نام اینستکس نامیده شد. کشورهای اروپایی حدود 9 ماه پس از خروج آمریکا از برجام، از ثبت این سازوکار آن هم برای تسهیل تراکنش های بشردوستانه خبر دادند. اما خبری از عملیاتی شدن این سازوکار نشد و این تعلل اروپایی ها با واکنش عجیب مقامات ایرانی روبرو شد. به عنوان مثال، عراقچی در تیرماه 98 در مصاحبه ای اعلام کرد: اینستکس الآن دیگر عملیاتی شده و دو سه تا مورد کاری هم الآن در حال انجام شدن است و به زودی ظرف روز های آینده تبادل مالی از طریق اینستکس انجام خواهد شد. پنج ماه بعد و در آذرماه 98 عراقچی مجددا از نزدیک شدن به مرحله نهایی اجرایی شدن مبادلات مالی ایران و اروپا از طریق اینستکس و ساتنا خبر داد. عراقچی بار دیگر در اسفندماه 98 گفت: اینستکس تقریباً به مراحل عملیاتی رسیده است. اظهارات مکرر عراقچی درباره عملیاتی شدن اینستکس در حالی است که به گفته کاظم جلالی سفیر ایران در روسیه تا این لحظه (13 اسفند) هیچ تراکنشی در چارچوب اینستکس انجام نگرفته است.

*اجرای کند گام های ایران برای کاهش تعهدات برجامی

اگرچه پس از یک سال انفعال ایران در برابر اقدامات نمایشی اروپا، می توان کاهش تعهدات برجامی را از سوی ایران گام مثبتی قلمداد کرد، اما باز هم نوعی نرمش و مماشات در این اقدامات به چشم می خورد. به عنوان نمونه ایران در نخستین گام، محدودیت ذخایر اورانیوم غنی شده خود را کنار گذاشت. با این حال به گفته کاظم غریب آبادی نماینده ایران در سازمان های بین المللی در وین، ذخیره اورانیوم غنی شده ایران پس از کاهش تعهدات برجامی خود از 18 اردیبهشت ماه تا 28 مرداد، به 241.6کیلوگرم شامل 25.1 کیلوگرم اورانیوم با غنای 4.5 درصد رسید. این در حالی است که بر اساس بند 56 پیوست 1 برجام، سقف مجاز ذخیره اورانیوم غنی شده ایران، 300 کیلوگرم است. به عبارت دیگر، 100 روز پس از اقدام دولت در کنار گذاشتن محدودیت ذخیره سازی اورانیوم، ایران هنوز به سقف مجاز ذخیره سازی در برجام نرسیده بود!

به عنوان نمونه ای دیگر، ایران در 15 دی ماه 98 رسماً اعلام کرد که در گام پنجم کاهش تعهدات هسته ای در برجام، همه محدودیت ها از جمله محدودیت تعداد سانتریفیوژها را کنار می گذارد. عباس عراقچی معاون وزیر امور خارجه درباره این موضوع گفت: از نظر ما الآن یک تعادل معقولی در برجام برقرار شده و در مقابل تحریم هایی که برگشته ما هم محدودیت های خود را برداشتیم.

این در حالی است که آژانس بین المللی انرژی اتمی در گزارش های خود هنوز نقض جدی برجام از سوی تهران را تأیید نکرده است که نشان می دهد هنوز اقدام جدی ای از سوی ایران در کاهش تعهدات برجامی رخ نداده است. به همین دلیل، عراقچی در مصاحبه ای در تاریخ 7 اسفندماه صراحتا گفت: برجام از نوعی تعادل برخوردار شده که متأسفانه در سطح پایین است.

*حفظ برجام به هر قیمتی، سیاست آشنای دولت روحانی در سال های اخیر

این اندازه مماشات با طرف های اروپایی و تحمل بدعهدی آنان از سوی دولتمردان، جای تعجب ندارد زیرا تنها دستاورد دولت روحانی در این سال ها، توافق برجام بوده است و این دولت به هر قیمتی تلاش می کند این دستاورد را برای خود نگه دارد. پایان دادن به برجام توسط دولت در واقع اعتراف به راستا اشتباهی است که در سال های اخیر خسارت های فراوانی را به کشور تحمیل کرده است. اما ادامه این فرایند، از یک سو سبب تداوم بلاتکلیفی برای فعالان مالی است که موجب می شود اقتصاد ایران نتواند خود را با شرایط تحریمی وفق دهد. از سوی دیگر مماشات با طرف های اروپایی و کوتاه آمدن در برابر آنها نتیجه ای جز جری شدن آنها در پی نداشته و ایران در فرایندی تدریجی در همان راستای قرار می گیرد که آنها به دنبال آن بودند؛ چنان که شاهد هستیم پس از خروج رسمی آمریکا از برجام و ماه ها تعلل کشورهای اروپایی در انجام تعهدات خود در برجام، پس از آن که ایران اقدام به کاهش تعهدات برجامی خود کرد، این کشورها مکانیزم ماشه را فعال کردند. این موضوع به خوبی نشان می دهد که طرف های غربی تا زمانی که ایران نرمش نشان دهد، بر مواضع زیاده خواهانه خود پافشاری خواهند کرد.

بر این اساس به نظر می رسد ضرورت دارد دولتمردان ایران هر چه سریعتر و به صورت صادقانه، اشتباه راهبردی خود را در اعتماد به غرب بپذیرند و بیش از این با تداوم برجام، کشور را گرفتار خسارت نکنند.